Prof. TOMASZ GRYGLEWICZ, historyk i krytyk sztuki, UJ, Kraków

KARTA DO GRY 

Obraz Jacka Sroki z 1996 roku przedstawia Powieszonego - człowieka w towarzystwie dwu psów. Wiszą oni do góry nogami (nasuwa się skojarzenie z Baselitzem) w drewnianej konstrukcji, tworzącej także optyczne obramienie całej kompozycji. W tle znajdują się wizerunki drobnych, ostrych narzędzi z drewnianymi rękojeściami. Ostrza tychże narzędzi skierowane są również do dołu, co podkreśla ogólną ideę tego obrazu. Tonacja kolorystyczna opiera się na dominacji zimnego błękitu ultramarynowego, przechodzącego bądź w fiolet, bądź w zieleń. Jasny drugi plan kontrastuje silnie z ciemnymi, tajemniczymi postaciami. Sens tego przedstawienia wynika z tytułu, który związany jest z kartą tarotową. Obraz zatem upodabnia się do powiększonej karty do gry, na której płaskim polu prezentowane są emblematy, znaki i figury.

 UCZEŃ 

Na obrazie Uczeń widzimy stojącego frontalnie do widza nagiego mężczyznę, przedstawionego z pewną dozą ekshibicji. Wokół niego namalowane są znaki nawiązujące do symboliki masońskiej, szczególnie charakterystyczny jest umieszczony u stóp "ucznia" trójkąt z magiczną liczbą 33.

 CMENTARZ MASOŃSKI 

Leżący prostokąt płótna zapełniają szczelnie, na całej płaszczyźnie bez rozwarstwienia na plany, niewielkie nagrobki o zróżnicowanych kształtach, oznaczone symbolami (litery, gwiazdy Dawidowe, trójkąty z okiem Opatrzności itp.). Kolorystyka jest utrzymana w przygnębiającej monochromii ciemnych błękitów ultramarynowych, fioletów oraz szarości, odpowiadającej charakterowi prezentowanego motywu. Pozbawioną centrum i osi kompozycję cechuje horror vacui powielanych jak na tapecie elementów.

 TAPETA W TORTURY

 Taki dużo dający do myślenia tytuł nosi jeden z obrazów Jacka Sroki, namalowany w 1992 roku, w którym estetyka tapetowa została przetworzona malarsko i wprowadzona w obieg sztuki wysokiej. Na płaskiej tapecie powielany jest jeden ornamentalny wzór. Artysta, komponując obraz według tradycyjnych zasad, powinien unikać mechanicznej multiplikacji uproszczonych elementów. Jacek Sroka podejmuje jednak wyzwanie przełamywania artystycznych kanonów. Posługując się tapetową ornamentyką wprowadza świadomie do swoich obrazów estetykę kiczu. W obrazie Pływak (1992) falki na wodzie przybierają kształt wzorzystej, pomarańczowej, niegustownej tapety. SZCZURY Duży obraz o tym tytule z roku 1990 przedstawia wielką ilość skłębionych w przestrzeni obrazowej tytułowych zwierzątek. Motyw stada i "mrowienie się" insektów lub zwierząt budzących lęk, odrazę lub wstręt (takich jak waśnie szczury) jest jednym z częściej występujących groteskowych tematów, wymienianych przez klasycznego monografistę modernistycznej groteski Wolfganga Kaysera. Występuje on na przykład w pracach Alfreda Kubina. Do stałego repertuaru ikonicznego groteski należy zjawisko "szaleńczo" niepohamowanego rozmnażania się przedmiotów. W obrazie zatytułowanym Wschód z 1993 roku motywem powielanym do granic groteskowego absurdu są namioty tworzące gigantyczny obóz, zapełniający równinę po horyzont. Stereotyp Wschodu utożsamianego z koczowniczym charakterem zamieszkujących go plemion i narodów został zinterpretowany przez Jacka Srokę w sposób ironiczny. Poetyka groteski i ironii łączą się ze sobą nierozerwalnie. 

INWENTARZ

 Innym wariantem multiplikacji motywów, które samodzielnie i automatycznie klonują się w nieskończoność, jest temat Inwentarza - taki tytuł nosi jeden z jego obrazów z roku 1995. W centrum znajduje się tajemnicza postać kobiety siedzącej na kanapie, przed którą unoszą się na całej płaszczyźnie małe utensylia. Na podobnym schemacie, przeciwstawiającym dużą postać drugoplanową warstwie drobnych, unoszących się przed nią przedmiotów o trudno sprecyzowanym przeznaczeniu, opiera się Pięć Dobrych Uczynków, na której widzimy stojącą postać w stroju biskupa z cieniem psa, otoczoną zawieszonymi w powietrzu przedmiotami o charakterze quasi liturgicznym. Pojęcie inwentarza możemy potraktować jako metaforę procesu artystycznego. Jacek Sroka kreuje w swojej wyobraźni twórczej rodzaj takiego waśnie podręcznego inwentarza motywów, tematów i wizerunków przedmiotów. Do niego sięga, gdy zaczyna materializować w kompozycji graficznej lub malarskiej kolejną wersję swojego wewnętrznego obrazu. 

TREŚCI 

Jacek Sroka w wielkim sporze między zwolennikami sztuki przedstawiającej i abstrakcyjnej, charakterystycznym zwłaszcza dla xx wieku, opowiada się po stronie figuracji. Nie znajdziemy w jego twórczości obrazów nieprzedstawiających, gdyż jest ona świadomie nasycona bogactwem treściowym, uzewnętrzniającym się takimi elementami jak symbol, znak, malarska metafora, motyw i temat. Artysta chętnie posługuje się narracją, opowiada historie, dlatego też jego wyobraźnia tworzy cykle malarskie i graficzne. Jednym z pierwszych jego cykli graficznych - należy pamiętać, że ukończy on Wydział Grafiki krakowskiej Akademii Sztuki Pięknych, a grafika genetycznie wiąże się z funkcjami ilustracyjnymi i narracyjnymi - jest seria prac, zatytułowana Ma Ileus Maleficarum, nawiązująca do znanego piętnastowiecznego traktatu inkwizycyjnego, autorstwa Jakuba Sprengera i Henryka Kramera-Institorisa, skierowanego przeciw opętanym przez szatana czarownicom (polski tytuł: Młot na czarownice). Na próżno jednak w serii tej szukalibyśmy bądź bezpośredniej ilustracji traktatu, bądź symboliki satanistycznej. Artysta prezentuje własną interpretację szeroko rozumianej tematyki. Chodzi mu raczej o stworzenie ogólnej atmosfery agresji i zagrożenia, ukazanie świata w optyce relacji międzyludzkich o charakterze sado-masochistycznym. Zgodnie z poetyką groteski, demonizm miesza się tu, z ironią i czarnym humorem. Predylekcja artysty do satyry i humoru, a także podatność na treści aktualne, tworzące ironiczno-krytyczny komentarz otaczającej go rzeczywistości zaowocował, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych, w dekadzie stanu wojennego, całym szeregiem przedstawień, w których w sposób mniej lub bardziej zawoalowany uderza w absurdy czerwonego totalitaryzmu (Cykl bizantyjski, Moja żona w stanie wojennym, Czerwony gentelman, 1982, Nam i im itp.). Jacek Sroka nie tworzy jednak sztuki stricte publicystycznej, gdyż krytyka polityczna miesza się w niej z wątkami egzystencjalnymi lub autobiograficznymi. W latach dziewięćdziesiątych, po zwycięstwie demokracji nad komunizmem, treści aktualne ustępują ogólnej refleksji nad kondycją ludzką. Potęguje się również zainteresowanie alchemią i "wiedzą tajemną". Nie odchodząc od figuracji i metaforyzacji, przekaz malarski i graficzny Jacka Sroki coraz bardziej staje się autoteliczny, zwrócony ku autonomicznym wartościom artystycznym.

 EKSPRESJA 

Podobnie jak w całej sztuce nowoczesnej dzieła Sroki przemawiają do odbiorcy w pierwszym rzędzie swoją formą i kolorem. Artysta wypracował własny, bardzo charakterystyczny styl, określony sposób widzenia i przedstawiania świata. Posługuje się nowoczesną, antynaturalistyczną formą, chociaż nie zrywa z figuracyjnością. Rzeczywistość, którą przedstawia, ukazuje stosując często radykalną deformację, idącą wielokrotnie w kierunku karykaturalności. Również i kolor jest alokalny. Gama barwna, którą posługuje się artysta, opiera się na zasadzie silnych kontrastów mocnych kolorów. Równocześnie posiada on olbrzymie wyczucie barw, ich skala jest bardzo bogata i szeroka. Twórczość Sroki można zaliczyć do szeroko pojętego ekspresjonizmu. Włączany jest on często do nurtu "nowego dzikiego" malarstwa, które rozwinęło się pod koniec lat siedemdziesiątych i w latach osiemdziesiątych. Pewne analogie można byłoby odnaleźć także w malarstwie włoskiej transawangardy, która również objawia się w sztuce ostatnich dwu dekad. Sam artysta mówi o fascynacji twórczością Francisa Bacona, której uległ na studiach wraz z grupą grafików, aktywnych w krakowskim środowisku lat osiemdziesiątych. Można zatem powiedzieć, że Jacek Sroka jest jednym z najbardziej znaczących reprezentantów nowoczesnej ekspresjonistycznej figuracji. Unosząc się na fali aktualnych tendencji artystycznych, stworzy na wskroś indywidualną wizję malarską i graficzną, przejawiającą się ezoterycznymi treściami i filozoficzną metaforyką, ironicznym komentarzem do rzeczywistości i groteską oraz ekspresją formy i koloru. Będąc nowoczesnym i aktualnym pozostaje sobą i przemawia swoim własnym językiem.